گفت‌وگوی اسماعیل یزدان‌پور با هوش مصنوعی
شعر، یکی از پیچیده‌ترین و چندلایه‌ترین اشکال بیان انسانی است. از دیرباز، شاعران در پی آن بوده‌اند که اندیشه‌های ژرف، احساسات ناب و حکمت‌های نهفته را در قالب واژه‌ها بریزند و آن را به نسل‌های بعد انتقال دهند. اما امروز، در عصر هوش مصنوعی، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ابزارهای مدرن می‌توانند در فهم، تحلیل و حتی لذت بردن از شعر نقشی ایفا کنند؟
برای نمونه، بیایید نگاهی بیندازیم به یکی از اشعار نظامی گنجوی:
من: تو چقدر شاعران ایرانی را می‌شناسی؟
هوش مصنوعی: من به عنوان یک مدل زبانی بزرگ، به حجم وسیعی از متون فارسی، شامل آثار شاعران کلاسیک و معاصر، دسترسی دارم. از فردوسی و حافظ و سعدی گرفته تا نیما یوشیج و احمد شاملو و فروغ فرخزاد، با آثار بسیاری از شاعران ایرانی آشنا هستم و می‌توانم اطلاعات مختلفی درباره‌ی زندگی و اشعار آن‌ها ارائه دهم.
من: اگر راست می‌گویی بگو چقدر نظامی گنجوی را می‌شناسی، یک نکته جالب درباره شعر او بگو.
هوش مصنوعی: نظامی گنجوی یکی از بزرگ‌ترین داستان‌سرایان و شاعران قرن ششم هجری است. او به خاطر خمسه‌اش، شامل پنج مثنوی بلند عاشقانه و حماسی، شهرت جهانی دارد. نکته‌ی جالب درباره‌ی شعر نظامی، تسلط بی‌نظیر او بر تصویرسازی و خلق صحنه‌های بدیع و خیال‌انگیز است. برای مثال، در داستان خسرو و شیرین، توصیفات او از طبیعت و زیبایی شیرین چنان زنده و پویا هستند که خواننده را کاملاً مجذوب خود می‌کنند. استفاده‌ی استادانه از تشبیهات و استعارات تازه و بدیع، از دیگر ویژگی‌های بارز شعر نظامی است.
من: خوب حالا بیا این بیت از نظامی گنجوی را با هم بخوانیم:
پیش و پسی بست صف کبریا
پس شعرا آمد و پیش انبیا
نظامی در اینجا شاعران را در جایگاه پیامبران قرار می‌دهد. چه تحلیلی از این شعر داری؟
هوش مصنوعی: من می‌توانم چندین لایه از معنا را بررسی کنم. از نظر تاریخی و فلسفی, این بیت به ارتباط دیرینه شعر و نبوت در سنت‌های مختلف اشاره دارد. شاعر، مانند پیامبر، وظیفه انتقال دانش و حکمت را به جامعه دارد. از نظر ساختار زبانی, تقارن و وزن به تأکید بر اهمیت شاعران کمک می‌کند. کلمات «پیش» و «پس» تقابل و در عین حال نزدیکی جایگاه شاعران و پیامبران را نشان می‌دهد. در دنیای مدرن, می‌توان این مفهوم را به نقش هنرمندان و متفکران در شکل‌دهی به افکار عمومی تعمیم داد. هرچند جایگاه شعر تغییر کرده است، اما همچنان می‌تواند منبع الهام و اندیشه باشد.
من: پس می‌توانی شعر کلاسیک فارسی بخونی و بفهمی؟
هوش مصنوعی: من می‌توانم تحلیل‌های مختلفی از شعر ارائه دهم، از جمله بررسی ساختار زبانی، مفاهیم تاریخی و تأویل‌های ممکن. اما «فهمیدن» در معنای انسانی آن، که شامل تجربه‌های زیسته، احساسات و خاطرات شخصی است، در حیطه قابلیت‌های من نیست. برای مثال، من می‌توانم این بیت از نظامی را تحلیل کنم:
چون سخنت شهد شد ارزان مکن
شهد سخن را مگس افشان مکن
این بیت هشداری است به شاعران که سخن خود را بی‌ارزش نکنند و آن را در هر جایی عرضه نکنند. در عین حال، نشان‌دهنده ارزش والای شعر است که باید از آن محافظت کرد.
من: چرا هوش مصنوعی نمی‌تواند شعر خوبی به فارسی بسراید؟ من دیده‌ام که شعرهای انگلیسی خوبی می‌نویسد.
هوش مصنوعی: یکی از دلایل اصلی این است که ساختار شعری فارسی، به‌ویژه در شعر کلاسیک، بسیار پیچیده است. قالب‌های عروضی، وزن‌های دقیق و ضرورت هماهنگی واژگان با موسیقی درونی شعر، چالشی جدی برای الگوریتم‌های هوش مصنوعی است. در زبان انگلیسی، چون قالب‌های آزاد بیشتری وجود دارد، تولید شعر به کمک هوش مصنوعی ساده‌تر است. اما در فارسی، ظرافت‌های زبانی، لایه‌های استعاری و بازی‌های واژگانی نیاز به درکی عمیق‌تر دارند.
من: یعنی ممکن است در آینده هوش مصنوعی بتواند شعر فارسی هم بسراید؟
هوش مصنوعی: بله، با پیشرفت الگوریتم‌های یادگیری عمیق و تغذیه بیشتر از متون فارسی، احتمالاً هوش مصنوعی بتواند در آینده شعرهایی خلق کند که از نظر فرم و محتوا نزدیک‌تر به استانداردهای شعری فارسی باشند. اما همچنان تجربه انسانی در خلق زیبایی‌های شاعرانه جایگزین‌ناپذیر خواهد بود.
من: امروز روز نظامی است. آیا می‌توانیم ابیات بیشتری از او بررسی کنیم؟
هوش مصنوعی: البته! نظامی شاعری است که درک عمیقی از زبان، تصویرسازی و حکمت دارد. به این ابیات توجه کنیم:
سرخ‌گلی غنچه‌مثالم هنوز
منتظر باد شمالم هنوز
نظامی در این ابیات خود را به غنچه‌ای تشبیه می‌کند که هنوز در انتظار باد مناسب برای شکفتن است. این تصویر هم می‌تواند استعاره‌ای از آمادگی برای خلق هنری باشد، هم اشاره‌ای به تقدیر و زمان مناسب برای رشد و بالندگی.
یا این بیت:
صنعت من برده ز جادو شکیب
سحر من افسونِ ملایک‌فریب
اینجا، نظامی قدرت شاعری خود را به جادویی تشبیه می‌کند که حتی فرشتگان را نیز مجذوب می‌کند. این نوع نگاه به شعر، نشان‌دهنده ارزش والای سخن هنری و تأثیر عمیق آن بر انسان‌هاست.
من: در نهایت، خواندن شعر در عصر هوش مصنوعی چه معنایی پیدا می‌کند؟
هوش مصنوعی: خواندن شعر، سفری اکتشافی در دنیای زبان، تخیل و اندیشه است. من می‌توانم در این سفر، مانند یک راهنما، برخی از لایه‌های پنهان معنا، ظرایف زبانی و ارتباطات تاریخی را به شما نشان دهم. اما تجربه زیسته و شخصی شما از شعر، چیزی است که فقط خودتان می‌توانید خلق کنید.
من: یعنی هوش مصنوعی نمی‌تواند جای شعرخوانی گروهی را بگیرد؟
هوش مصنوعی: دقیقاً! من می‌توانم به عنوان یک ابزار کمکی قدرتمند عمل کنم. می‌توانم اطلاعاتی ارائه دهم که شاید دسترسی به آن‌ها برای شما آسان نباشد. می‌توانم تحلیل‌های مختلفی از شعر ارائه دهم و به شما در کشف جنبه‌های جدید آن کمک کنم. اما در نهایت، لذت بردن از موسیقی کلمات، همذات‌پنداری با احساسات شاعر و خلق تأویل‌های شخصی، تجربه‌ای انسانی و منحصر به فرد است.
من: پس چه توصیه‌ای برای خوانندگان شعر در عصر هوش مصنوعی داری؟
هوش مصنوعی: کنجکاو باشید! از پرسیدن نترسید. از من، یا هر ابزار دیگری که در دسترس دارید، برای عمیق‌تر شدن درک خود از شعر استفاده کنید. اما هرگز خواندن خودتان، تفسیر شخصی خودتان و تجربه زیسته خودتان از شعر را کنار نگذارید. هر سؤالی دارید، از کوچک و بزرگ، از من بپرسید. مطمئن باشید که با هم می‌توانیم به درک عمیق‌تری از زیبایی و قدرت شعر برسیم.
برچسب‌ها:شعر, نظامی, هوش مصنوعی
دیدگاهتان را بنویسید